Avukat Eylem TEMEL | DiYARBAKIR
Kyoto Protokolü
iKLiM DEGiSiKLiGi SÖZLESMESiNE DAiR KYOTO PROTOKOLÜ
GIRIS
Hükümetler Birlesmis Milletlerin 1992 yilinda yapilan Iklim Degisikligi ile ilgili çerçeve sözlesmesini kabul ettiklerinde, bunun gelecekte daha etkili bir çalisma için siçrama tahtasi olabilecegini düsünmüslerdi. Gözden geçirme, tartisma ve bilgi alisverisi sürecinin baslatilmasiyla toplanti, bilimsel anlayis ve politik amaç hususlarindaki degisimlere bir yanit olarak diger taahhütlerin de benimsenmesini mümkün kilmistir.
Berlinde 1995 yilinda yapilan Taraflar Konferansinin (COP-1) ilk toplantisinda talep edildigi sekliyle, gelismis Ülkelerin taahhütlerinin yeterliligine ait ilk revizyon gerçeklestirilmistir. Taraflar, emisyon degerlerini 2000 yilina kadar 1990daki seviyesine indirme hususunda gelismis ülke taahhütlerinin sözlesmesi uzun vadedeki tehlikeli antropojenik(insan kökenli) maddelerin iklim sistemine olan zararini önleme amacini basarabilmede yetersiz oldugu kararina varmislardir.
Bakanlar ve diger resmi uzmanlar, gelismis ülkelerin taahhütlerini güçlendirmek hususundaki görüsmelerde yeni bir dönem baslatarak ve Berlin Yaptirimini(Mandate) kabul ederek karsilik vermislerdir. Berlin Yaptirimi Ad hoc Komitesi(kisa süreli ve tek bir görev için toplanan) (AGBM) bir anlasma taslagi olusturmus; sekiz oturum sonunda bu taslak son müzakere için COP-3 metnine dönüstürülmüstür.
Japonyanin (Kyoto) ev sahipligi yaptigi ve Aralik 1997de gerçeklestirilen bu üst düzey olaya yaklasik 10 000 delege, gözlemci ve gazeteci katilmistir. Konferans sonunda, sanayilesmis ülkelerin bilesik sera etkisi olusturan gaz emisyonlarini 2008-2012 arasi döneme kadar 1990 ile kiyaslandiginda en az % 5 daha azaltacaklarini oybirligi ile kabul ettikleri bir protokol karari (1/CP.3) çikmistir. Yasal olarak baglayici olan bu taahhüt, 150 yil önce bu ülkelerde baslayan emisyonlardaki artis egiliminde tarihi bir geri dönüsün meydana geldigi hususunda ümit vericidir.
Kyoto Protokolü 16 Mart 1998 tarihinde imzaya açilmistir. Sanayilesmis gruptan kaynaklanan 1990 yili toplam karbondioksit emisyonun en az %55ini açiklayan gelismis ülkeler dahil olmak üzere, Sözlesmeye katilan en az 55 ülkenin onayini aldiktan 90 gün sonra yürürlüge girecektir. Ayni zamanda Iklim Degisikligi Sözlesmesinin Taraflari, Sözlesmedeki taahhütlerini gerçeklestirmeye devam edecekler ve Protokolün sonraki yillarda yürütülmesi için hazirlanacaklardir.
KAPSAM
Birlesmis Milletler Iklim Degisikligi Çerçeve Sözlesmesine ait Protokolde madde basliklari yoktur; asagidaki açiklayici konu basliklari okuyucuya yardimci olmasi amaciyla verilmis olup, sayfa 3te baslayan resmi metnin bir parçasi degildir.
Giris
1. Tanimlar
2. Politikalar ve önlemler
3. Ölçülen emisyon sinirlandirmalari ve azaltim taahhütleri
4. Taahhütlerin ortak yerine getirilmesi
5. Yöntemle ilgili hususlar
6. Emisyon azaltim birimlerinin elde edilmesi ve transferi (ortak yürütülecek)
7. Bilgilerin duyurulmasi
8. Bilgilerin gözden geçirilmesi
9. Protokolün gözden geçirilmesi
10. Mevcut taahhütlerin yerine getirilmesi hususunda ilerlemeye devam edilmesi
11. Mali mekanizma
12. Temiz kalkinma süreci
13. Protokoldeki Taraflarin Toplanmasini Saglayan Taraflar Konferansi
14. Sekreterya
15. Yardimci organlar
16. Çok yönlü istisari süreç
17. Emisyon ticareti
18. Uyumsuzluk
19. Münakasalarin giderilmesi
20. Degisiklikler
21. Karar ve eklerin düzeltilmesi
22. Oy kullanma hakki
23. Depositary (Vedia alan)
24. Imza ve tasdik, kabul, tasvip veya katilim
25. Yürürlüge Girme
26. Çekinceler
27. Geri Çekilme
28. Esas Metinler
Ek-A :Sera gazlari ve sektör/kaynak gruplari
Ek-B :Ölçülen emisyon sinirlandirmalari veya taraflarin azaltim taahhütleri
Sonraki sayfalarda verilen tablo ve üç adet COP karari Kyoto Protokolünde bulunmamakla birlikte, burada verilmesinin nedeni Protokolün kabulü ve yürütülmesine dair bilgiler saglamasidir.
1/CP.3 Karari : Birlesmis Milletler Iklim Degisikligi Çerçeve Sözlesmesine dair Kyoto Protokolü.
2/CP.3 Karari : Kyoto Protokolü ile ilgili metodolojik hususlar
3/CP.3 Karari : sözlesmesinin 4. Maddesinin 8. ve 9. paragraflarinin yürütülmesi
Tablo: Kyoto protokolünün 25. Maddesindeki amaçlar dogrultusunda, 1990 yilinda Ek-1deki Taraflarin toplam karbondioksit emisyonlari.
BIRLESMIS MILLETLER IKLIM DEGISIKLIGI ÇERÇEVE SÖZLESMESINE DAIR KYOTO PROTOKOLÜ
Bu Protokolün Taraflari,
Bundan sonra Sözlesme olarak anilacak olan Birlesmis Milletler Iklim Degisikligi Çerçeve Sözlesmesine katilan Taraflar olup,
2. Maddede belirtildigi gibi sözlesmenin nihai amacini takip ederek,
sözlesmenin sartlarini göz önünde tutarak,
sözlesmenin 3. Maddesinin idaresinde,
Sözlesmeye katilan Taraflar Konferansinin ilk oturumunda alinan 1/CP.1 karari ile kabul edilen Berlin Yaptirimina göre,
asagidaki hususlarda görüs birligine varmislardir:
1. MADDE
Bu Protokolün amaci bakimindan, sözlesmenin 1. Maddesinde bulunan tanimlar uygulanacaktir. Buna ilaveten:
1. Taraflar Konferansi, Sözlesmeye katilan Taraflarin Konferansidir.
2. Sözlesme, 9 Mayis 1992 tarihinde New Yorkta kabul edilen Birlesmis Milletler Iklim Degisikligi Çerçeve Sözlesmesidir.
3. Iklim Degisikligi Ile Ilgili Hükümetler arasi Panel, Dünya Meteoroloji Örgütü ve Birlesmis Milletler Çevre Programinin ortak katilimiyla 1988de olusturulan Iklim Degisikligine dair Hükümetler arasi Paneldir.
4. Montreal Protokolü, 16 Eylül 1987de Montrealde kabul edilen ve Ozon Tabakasini Incelten Maddelerle Ilgili Protokol olup, daha sonra tanzim ve tadil edilmistir.
5. Mevcut ve Oy Kullanan Taraflar, Sözlesmede bulunan ve olumlu veya olumsuz oy kullanan ülkelerdir.
6. Taraf, metinde baska sekilde belirtilmedikçe bu Protokole Taraf olan anlamindadir.
7. Ek-1deki Taraf, sözlesmenin Ek-1 kismina dahil olan bir Taraf veya degisiklik olabilirse sözlesmenin 4. Maddesinin 2(g) paragrafi geregi bildirimde bulunan Taraf anlamindadir.
2. MADDE
1. Ek-1deki Taraflardan her biri, sürdürülebilir kalkinmayi tesvik etmek için 3. Maddedeki ölçülen emisyon sinirlandirmasi ve azaltim taahhütlerinin yerine getirilmesi hususunda sunlari yapacaktir:
(a) Ulusal kosullarla uyumlu olarak, asagidaki politika ve önlemleri yürütecek ve digerlerini özenle hazirlayacaktir:
(i) Ulusal ekonominin ilgili sektörlerinde enerji etkinliginin artirilmasi;
(ii) Ilgili Uluslar arasi Çevre anlasmalarindaki taahhütleri dikkate alarak, Montreal Protokolünce denetlenmeyen sera gazlarinin depolanmasi ve çökmelerinin artirilmasi ve korunmasi; Sürdürülebilir orman yönetimi uygulamalari, agaçlandirma ve yeniden orman meydana getirilmesinin tesviki;
(iii) Iklim degisikligi degerlendirmeleri isiginda sürdürülebilir tarim sekillerinin tesvik edilmesi;
(iv) Yeni ve yenilenebilir enerji kaynaklari, karbondioksiti tutucu teknolojiler ile ileri ve yeni, çevre konusunda önemli olan teknolojilerin tesviki, gelistirilmesi ve kullaniminin artirilmasi ile ilgili arastirma yapilmasi;
(v) sözlesmenin amacina ve piyasa araçlarinin uygulanmasina aykiri düsen sera gazi salan tüm kesimlere para yardiminda bulunma ve piyasa uyumsuzluklari, mali tesvikler, vergi ve gümrük istisnalarini kademeli olarak azaltma veya sona erdirme;
(vi) Montreal Protokolünce denetlenmeyen sera gazlari emisyonun sinirlayan veya azaltan politika ve önlemleri tesvik etmeyi amaç edinen ilgili sektörlerde uygun reformlarin desteklenmesi;
(vii) Montreal Protokolünce denetlenmeyen tasima sektöründeki sera gazlari emisyonlarinin sinirlandirilmasi ve/veya azaltilmasi ile ilgili önlemler;
(viii) Enerji üretimi, nakli ve dagitimi gibi atik yönetiminde iyilestirme ve kullanim yoluyla metan emisyonunun sinirlandirilmasi ve/veya azaltilmasi.
(b) Sözlesmenin 4. Maddesinin 2(e)(i) paragrafina uygun olarak bu maddede kabul edilen politika ve önlemlerin bireysel veya bilesik etkinligini artirmak için diger Taraflarla isbirligi yapacaktir. Bu isbirligi olusumuna kadar bu Taraflar; karsilastirilabilirlik, seffaflik ve etkinliklerinin iyilestirilmesi yollarinin gelistirilmesi dahil olmak üzere, bu politika ve önlemlerle ilgili tecrübe paylasimi ve bilgi alisverisi hususunda adim atacaklardir. Bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi, ilgili tüm bilgileri dikkate alarak ilk oturumunda veya daha sonra mümkün oldugunda böyle bir isbirligini kolaylastirma yollarini degerlendirecektir.
2. Ek-1deki Taraflar, sirasiyla Uluslar arasi Sivil Havacilik Örgütü ve Uluslar arasi Denizcilik Örgütü ile birlikte çalisarak, havacilik ve deniz dibindeki yakitlardan kaynaklanan ve Montreal Protokolünce denetlenmeyen sera gazlari emisyonlarinin sinirlandirilmasi veya azaltilmasini takip edeceklerdir.
3. Ek-1deki Taraflar; iklim degisikliginin olumsuz etkileri, uluslar arasi ticarete olan etkileri ve gelismekte olan ülkelerle ile özellikle 4. Maddenin 8. ve 9. paragraflarinda açiklanan diger Taraf ülkelere olan sosyal, çevresel ve ekonomik etkiler dahil olmak üzere, sözlesmenin 3. Maddesini göz önünde tutarak, olumsuz etkileri en aza indirecek sekilde bu maddedeki politika ve önlemleri yürütme hususunda çaba sarf edeceklerdir. Bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi, bu paragraftaki sartlarin yerine getirilmesini tesvik etmek amaciyla, uygun bir sekilde harekete geçebilir.
4. Bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi, farkli ulusal kosullar ve potansiyel etkileri göz önünde tutarak, yukarida 1(a) paragrafindaki politika ve önlemlerden birini koordine etmenin yararli olacagina karar verirse, bu politika ve önlemlerin koordinasyonun olusturulmasina ait yol ve araçlari degerlendirecektir.
3. MADDE
1. Ek-1deki Taraflar, Ek-Ada siralanan sera gazlarinin insan kökenli agrega karbondioksit esdegeri emisyonlari, Ek-Bde kayitli ölçülen emisyon sinirlandirmalari ve azaltim taahhütlerine göre, bu gazlarin genel emisyonunun 2008 ile 2012 yili arasindaki dönemde 1990daki seviyesinin en az % 5 asagisina indirilecegi görüsüyle ve bu maddedeki kosullara göre hesaplanan, kararlastirilmis miktarlari geçmeyecegini bireysel veya ortak olarak temin edeceklerdir.
2. Ek-1deki Taraflardan her biri, 2005 yilina kadar bu protokoldeki taahhütlerini yerine getirmede görülebilir bir ilerleme kaydetmis olacaktir.
3. Her taahhüt döneminde karbon stoklarinda dogrulanabilir degisiklikler olarak ölçülen ve 1990 yilindan itibaren dogrudan insan etkisiyle arazi kullanimindaki degisim ile agaçlandirma, tekrar orman olusturma ve orman açma ile sinirli ormancilik faaliyetleri sonucu çökme yoluyla uzaklasma ve kaynaklardan gelen sera gazi emisyonlarindaki net degisiklikler, Ek-1deki Taraflardan her birinin bu maddedeki taahhütlerini karsilamada kullanilacaktir. Bu faaliyetlere bagli çökme yoluyla uzaklasma ve kaynaklardan gelen sera gazi emisyonlari seffaf ve dogrulanabilir bir sekilde bildirilecek ve 7. ve 8. Maddelere göre gözden geçirilecektir.
4. Bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinin ilk oturumundan önce, Ek-1deki Taraflardan her biri Bilimsel ve Teknik Tavsiye Yardimci Grubunca degerlendirilmek üzere 1990daki karbon stoklari seviyesini belirlemek ve sonraki yillarda karbon stoklarinda meydana gelen degisiklikleri tahmin edebilmek amaciyla veri temin edecektir. Bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi ilk oturumunda veya daha sonra mümkün oldugunda, usuller, kurallar ile nasil ve hangisinin kullanilacagina dair prensiplere göre karar verecek ve belirsizlikler, bildirimde seffaflik, dogrulanabilirlik, Iklim Degisikligine Dair Hükümetler arasi Paneldeki metodolojik çalisma ve 5. Maddeye göre Bilimsel ve Teknik Tavsiye Yardimci Grubunca sunulan tavsiye ve Taraflar Konferansinin kararlari dikkate alarak; tarim topraklari, arazi kullanimdaki degisim ve ormancilik gruplarinda kaynaklardan gelen sera gazi emisyonlarinda ve çökme yoluyla uzaklasmadaki degisikliklerle ilgili insan kaynakli faaliyetleri Ek-1deki Taraflar için karalastirilan miktarlara ekleyecek veya bundan çikaracaktir. Bu faaliyetlerin 1990dan itibaren yürürlükte olmasi sartiyla Taraflardan biri böyle bir karari insan kaynakli bu ilave faaliyetlere ilk taahhüt döneminde uygulama konusunda seçim yapabilecektir.
5. Taraflar Konferansinin ikinci oturumundaki 9/CP.2 kararina göre baz yil veya dönemini belirlemis ve piyasa ekonomisine geçme sürecinde olan Ek-1deki Taraflar, bu maddedeki taahhütlerini yerine getirmede o baz yil veya dönemi kullanacaklardir. Ayrica sözlesmesin 12. Maddesindeki ilk ulusal bildirimini henüz yerine getirmemis ve piyasa ekonomisine geçme sürecinde olan Ek-1deki diger bir Taraf, bu maddedeki taahhütlerini yerine getirmek için 1990 yili disinda tarihsel bir baz yil veya dönem kullanma niyetini bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansina bildirebilir. Bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi böyle bir bildirim hususunda gerekli karari verecektir.
6. sözlesmenin 4. Maddesinin 6. Paragrafini dikkate alarak; bu maddelerin disinda, bu protokoldeki taahhütlerini yerine getirme hususunda piyasa ekonomisine geçis sürecinde olan Ek-1deki Taraflara, bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinca belirli bir ölçüde esneklik saglanacaktir.
7. Ölçülen emisyon sinirlandirmasi ve azaltimina ait ilk taahhüt dönemi olan 2008-2012 yillari arasinda, Ek-1deki Taraflardan her biri için kararlastirilan miktar 1990 yili veya yukaridaki 5. Paragrafa göre belirlenen ve besin katlari seklinde olan baz yil veya dönemde, Ek-Ada siralanan insan kaynakli agrega karbondioksit esdegeri sera gazlarinin emisyonlari Ek-Bde verilen yüzde degerine esit olacaktir. 1990 yilindaki sera gazi emisyonlarinin kaynagini arazi kullanimindaki degisiklik ve orman sektörü olusturan Ek-1deki Taraflar, kararlastirilan miktarlarin hesaplanmasi için insan kökenli agrega karbondioksit esdegeri kaynaklar gelen emisyon ile 1990da arazi kullanimdaki degisiklikten kaynaklanan çökme yoluyla uzaklasma arasindaki farki 1990 baz yili veya dönemindeki emisyonlara dahil edeceklerdir.
8. Ek-1deki Taraflardan biri, yukaridaki 7. Paragrafta verilen hesaplama amaciyla hidrofluorokarbon, perfluorokarbon ve sülfür heksaflorür için 1995 yilini baz yil olarak kullanabilir.
9. Ek-1deki Taraflarin sonraki dönemler için taahhütleri, 21. Maddenin 7. Paragrafindaki sartlara göre kabul edilecek olan, bu protokoldeki Ek-Bye ait degisikliklerle yapilacaktir. Bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi, yukarida 1. Paragrafta belirtilen ilk taahhüt döneminin bitiminden en az yedi yil önce bu taahhütleri degerlendirmeye baslayacaktir.
10. 6. veya 17. Maddelerdeki sartlara göre bir Tarafin digerinden aldigi herhangi bir emisyon azaltim birimi veya kararlastirilan miktarin bir kismi, alan Taraf için belirlenen miktara ilave edilecektir.
11. 6. veya 17. Maddelerdeki sartlara göre bir Tarafin digerine verdigi herhangi bir emisyon azaltim birimi veya kararlastirilan miktarin bir kismi, veren Taraf için belirlenen miktardan düsülecektir.
12. 12. Maddenin sartlarina göre bir Tarafin diger bir Taraftan aldigi onaylanmis emisyon azaltimlari, alan Taraf için kararlastirilan miktara eklenecektir.
13. Ek-1deki bir Tarafin emisyonlari bir taahhüt döneminde bu Maddede belirlenen miktarlarin altindaysa, bu fark ilgili Tarafin istegi üzerine sonraki taahhüt dönemlerinde O Taraf için kararlastirilan belirlenmis miktara eklenecektir.
14. Ek-1deki Taraflardan her biri, gelismekte olan Taraf ülkeler ve özellikle sözlesmenin 4. Maddesinin 8. ve 9. Paragraflarinda tanimlanan ülkeler üzerine olan olumsuz sosyal, çevresel ve ekonomik etkileri asgariye indirecek sekilde yukarida 1. Paragrafta sözü geçen taahhütleri yerine getirme hususunda gayret sarf edecektir. Bu paragraflarin yürütülmesi hususunda Taraflar Konferansinin ilgili kararlari ile ayni dogrultuda olmak üzere, bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi, bu paragraflarda atifta bulunulan Taraflar üzerine iklim degisikliginin olumsuz etkileri ve/veya tepki önlemlerinin etkilerinin en aza indirilmesi için gerekli olan faaliyetlerin neler oldugunu ilk oturumunda degerlendirecektir. Müzakere edilecek konu basliklari arasinda para temini, sigorta ve teknoloji transferi yer alacaktir.
4. MADDE
1. 3. Maddedeki taahhütleri ortak yerine getirme karari almis olan Ek-1deki Taraflardan biri, Ek-Ada siralanan toplam bilesik insan kaynakli agrega karbondioksit esdegeri sera gazi emisyonlarinin, Ek-Bde verilen ölçülen emisyon sinirlandirmasi ve azaltim taahhütleri ile 3. Maddedeki sartlara göre hesaplanan kararlastirilmis miktarlari asmamasi sartiyla bu taahhütleri yerine getirmis oldugu varsayilacaktir. Anlasmaya varan Taraflardan her birine tahsis edilen emisyon seviyesinin sinirlari o anlasmada belirlenecektir.
2. Böyle bir anlasmaya varan Taraflar, bu Protokolün onaylanma, kabul, tasvip ve katilma belgelerinin tevdi tarihinde anlasma sartlarini Sekreteryaya bildireceklerdir. Sekreterya Sözlesmeye imza koyan ve taraf olan ülkeleri anlasma sartlari hakkinda sirayla bilgilendirecektir.
3. Bu anlasma 3. Maddenin 7. Paragrafinda belirtilen taahhüt dönemi boyunca yürürlükte kalacaktir.
4. Ortak hareket eden Taraflar, bir bölgesel ekonomik entegrasyon örgütünün çerçeve çalismasinda bulunur ve bu örgütle birlikte olursa, bu Protokolün kabulünden sonra örgüt içerigindeki herhangi bir degisiklik bu Protokoldeki mevcut taahhütleri etkilemeyecektir. Örgüt içerigindeki degisiklik sadece degisikligi takiben kabul edilen 3. Maddedeki taahhütlerin amaci açisindan uygulanacaktir.
5. Toplam bilesik emisyon azaltim seviyesine ulasmada böyle bir anlasmaya katilan Taraflarca bir basarisizlik söz konusu oldugunda, bu anlasmaya katilan Taraflardan her biri anlasmada sinirlari belirlenen kendi emisyon seviyelerinden sorumlu olacaklardir.
6. Ortak hareket eden Taraflar, bu Protokole Taraf olan bir bölgesel ekonomik entegrasyon örgütünün çerçeve çalismasinda bulunur ve bu örgütle birlikte olursa, toplam bilesik emisyon azaltim seviyesini elde etmede bir basarisizlik söz konusu oldugunda, bölgesel ekonomik entegrasyon örgütünün üye ülkelerinin her biri tek tek ve 24. Maddeye göre hareket eden bölgesel ekonomik entegrasyon örgütüyle birlikte, bu maddede bildirildigi sekliyle kendi emisyon seviyelerinden sorumlu olacaklardir.
5. MADDE
1. Ek-1deki Taraflardan her biri, ilk taahhüt döneminin baslamasindan önce bir yildan geç olmamak üzere, Montreal Protokolünce denetlenmeyen kaynaklardan gelen insan kökenli emisyonlarin ve tüm sera gazlarinin çökme yoluyla uzaklasmasinin tahmini hususunda ulusal bir sistemde yer alacaklardir. Asagidaki 2. Paragrafta belirlenen yöntemleri kapsayacak olan bu ulusal sistemler için gerekli esaslar bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinca ilk oturumda karara baglanacaktir.
2. Montreal Protokolünce denetlenmeyen kaynaklardan gelen insan kökenli emisyonlar ve tüm sera gazlarinin çökme yoluyla uzaklasmasini tahmin etme yöntemleri, Iklim Degisikligine Dair Hükümetler arasi Panel tarafindan kabul edilenler olacak ve Taraflar Konferansinin üçüncü oturumunda karara baglanacaktir. Bu yöntemlerin kullanilmadigi yerlerde, uygun düzenlemeler bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinin ilk oturumunda karar alinan yöntemlere göre yapilacaktir. Iklim Degisikligine Dair Hükümetler arasi Panel çalismalari, inter alia, ve Bilimsel ve Teknolojik Tavsiye Grubunca sunulan tavsiyeler esas olmak üzere, bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi tamamen Taraflar Konferansinin ilgili kararlarini dikkate alarak, bu yöntem ve düzenlemeleri düzenli olarak yeniden gözden geçirecek ve uygun sekilde degisiklikler yapacaktir. Yöntem ve düzenlemelere ait herhangi bir degisiklik, bu degisiklik sonrasi kabul edilen bir taahhüt dönemine göre yalnizca 3. Maddedeki taahhütlerle olan uyumlulugu arastirmak amaciyla kullanilacaktir.
3. Kaynaklar yoluyla karbondioksit esdegeri insan kökenli emisyonlari ve Ek-Ada siralanan sera gazlarinin çökme yoluyla uzaklasmasini hesaplamak için kullanilan küresel isinma potansiyelleri, Iklim Degisikligine Dair Hükümetler arasi Panel tarafindan kabul edilenler olacak ve üçüncü oturumunda Taraflar Konferansinca karara baglanacaktir. Iklim Degisikligine Dair Hükümetler arasi Panel çalismalari, inter alia, ve Bilimsel ve Teknolojik Tavsiye Grubunca sunulan tavsiyeler esas olmak üzere, bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi, tamamen Taraflar Konferansinin ilgili kararlarini dikkate alarak sera gazlarinin her birinin küresel isinma potansiyelini düzenli olarak gözden geçirecek ve uygun sekilde düzeltmeler yapacaktir. Küresel isinma potansiyeline ait herhangi bir düzeltme, bu düzeltme sonrasi kabul edilen bir taahhüt dönemine uygun olarak yalnizca 3. Maddedeki taahhütlere uygulanacaktir.
6. MADDE
1. 3. Maddedeki taahhütleri karsilamak amaciyla, Ek-1deki bir Taraf asagidakileri saglamak kosuluyla, herhangi bir ekonomi sektöründe kaynaklardan gelen insan kökenli emisyonlarin azaltilmasini veya sera gazlarinin çökme yoluyla uzaklasmasini amaçlayan projelerden elde edilen emisyon azaltim birimlerini diger bir Tarafa verebilir veya ondan alabilir:
(a) Böyle bir projede müdahil Taraflarin onayi vardir;
(b) Böyle bir proje kaynaklardan gelen emisyonlarda bir azalma veya çökmeler yoluyla olan uzaklasmada bir artis saglar;
(c) 5. ve 7. Maddelerdeki yükümlülüklerle uygun olmazsa herhangi bir emisyon azaltim birimi alinamaz;
(d) Emisyon azaltim birimlerinin alinmasi, 3. Maddedeki taahhütleri karsilamak amaciyla yapilan ülke içi faaliyetlere bir ilave olacaktir.
2. Bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi, dogrulama ve bildirme prensipleri dahil olmak üzere bu maddenin yürütülmesi için gerekli prensipleri titizlikle ortaya koyacaktir.
3. Ek-1deki Taraflardan biri kendi sorumlulugu altinda, bu maddedeki emisyon azaltim birimlerinin olusturulmasi, bir baskasina verilmesi veya alinmasina yönelik faaliyetlerde yasal kuruluslari yetkili kilabilir.
4. 8. Maddenin ilgili sartlarina göre, bu maddede atifta bulunulan isteklerin Ek-1deki Taraflardan biri tarafindan yürütülmesine dair bir sorun belirlenirse; emisyon azaltim birimlerinin verilmesine ve alinmasina, böyle bir birimin bir Tarafça 3. Maddedeki taahhütlerini karsilamada kullanilmamasi sartiyla, sorun tespit edildikten sonra uyum hususu çözülene dek devam edilebilir.
7. MADDE
1. Ek-1deki Taraflardan her biri, asagidaki 4. Paragrafa göre belirlenecek olan ve 3. Madde ile uyumlulugu saglamak amaciyla gerekli ilave bilgileri, Taraflar Konferansinin ilgili kararlarina göre beyan edilen ve Montreal Protokolünce denetlenmeyen kaynaklardan gelen insan kökenli emisyonlar ve sera gazlarinin çökme yoluyla uzaklasmasina iliskin yillik envanterine dahil edecektir.
2. Ek-1deki Taraflardan her biri, asagidaki 4. Paragrafa göre belirlenecek olan ve bu Protokoldeki taahhütlerle olan uyumlulugu göstermek için gerekli ilave bilgileri sözlesmenin 12. Maddesinde beyan olunan ulusal bildirimine dahil edecektir.
3. Ek-1deki Taraflardan her biri, bu Protokol ilgili Taraf için yürürlüge girdikten sonraki taahhüt döneminin ilk yili için Sözlesmede yerine getirilmesi gereken ilk envanter ile baslayarak, yukaridaki 1. Paragrafta istenen bilgileri beyan edecektir. Her bir Taraf bu Protokol kendisi için yürürlüge girdikten ve asagidaki 4. Paragrafta verildigi sekliyle prensipleri kabul ettikten sonra Sözlesmede yerine getirilmesi gereken ilk ulusal bildiriminin bir parçasi olarak yukaridaki 2. Paragrafta istenen bilgileri beyan edecektir. Bu maddede istenilen bilgilerin daha sonraki beyan sikligi Taraflar Konferansinca karara baglanan ulusal bildirimlerin beyani için kullanilacak zaman tarifesini dikkate alinarak, bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinca belirlenecektir.
4. Bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi, Taraflar Konferansinca kabul edilen Ek-1deki Taraflarin ulusal bildirim hazirligi için belirlenen esaslari dikkate alarak, bu maddede istenen bilgilerin hazirlanmasi için gerekli esaslari ilk oturumunda alacak ve ondan sonra periyodik olarak gözden geçirecektir. Bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi ayrica, ilk taahhüt döneminden önce kararlastirilan miktarlarin hesaplanmasi için gerekli usulleri de karara baglayacaktir.
8. MADDE
1. Ek-1deki Taraflardan her birinin beyan ettigi 7. Maddedeki bilgiler Taraflar Konferansinin ilgili kararlarina izleyerek ve asagidaki 4. Paragrafta bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinca bu amaç için kabul edilen esaslara göre uzman inceleme ekibince gözden geçirilecektir. Ek-1deki Taraflardan her birinin 7. Maddenin 1. Paragrafi geregi beyan ettigi bilgiler, emisyon envanterleri ile kararlastirilan miktarlarin yillik derlenmesi ve hesaplanmasinin bir parçasi olarak gözden geçirilecektir. Buna ilaveten, Ek-1deki Taraflardan her birinin 7. Maddenin 2. Paragrafi geregi beyan ettigi bilgiler bildirimlerin degerlendirilmesinin bir parçasi olarak gözden geçirilecektir.
2. Uzman inceleme ekipleri Sekreterya tarafindan koordine edilecek ve Taraflar Konferansinin bu amaç için ortaya koydugu esaslara göre Sözlesmedeki Taraflarca ve uygun görüldügünde Hükümetler arasi örgütlerce aday gösterilenlerden seçilecek uzmanlardan olusacaktir.
3. Inceleme süreci bu Protokolün bir Tarafça yürütülmesine dair tüm hususlarin tam ve kapsamli bir degerlendirmesini saglayacaktir. Uzman inceleme ekipleri, ilgili Tarafin taahhütlerinin yürütülmesini degerlendirerek ve taahhütlerin gerçeklestirilmesindeki potansiyel sorunlar ile etkili olan faktörleri belirleyerek bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansina bir rapor hazirlayacaktir. Bu raporlarin sözlesmeye katilan Taraflara dagitimi Sekreterya tarafindan yapilacaktir. Sekreterya, bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinca yapilacak daha ileri bir degerlendirme için bu raporlarda belirtilen yürütme sorunlarini liste haline getirecektir.
4. Bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi, Taraflar Konferansinin ilgili kararlarini göz önünde tutarak uzman inceleme ekiplerince bu Protokolün yürütülmesinin incelenmesine dair esaslari ilk oturumunda kabul edecek ve daha sonra periyodik olarak gözden geçirecektir.
5. Bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi, Yürütme Yardimci Grubu ve uygun görülürse, Bilimsel ve Teknolojik Tavsiye Yardimci Grubunun destegiyle su hususlari degerlendirecektir:
(a) 7. Madde geregi Taraflarca beyan edilen bilgiler ve bu maddede istenenlerle ilgili uzman degerlendirme raporlari;
(b) Taraflarca ortaya konulan sorunlar gibi yukaridaki 3. Paragrafta Sekreterya tarafindan listelenen yürütme sorunlari.
6. Yukaridaki 5. Paragrafta atifta bulunulan bilgilerin degerlendirilmesine göre, bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi bu Protokolün yürütülmesine dair gerek duyulan herhangi bir husus hakkinda kararlar alacaktir.
9. MADDE
1. Bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi, konu ile ilgili teknik, sosyal ve ekonomik bilgiler gibi iklim degisikligi ve etkilerine ait mevcut bilimsel bilgi ve degerlendirmelerin isiginda, bu Protokolü periyodik olarak gözden geçirecektir. Bu degerlendirmeler, Sözlesmedeki ilgili görüslerle ve özellikle sözlesmenin 4. Maddesinin 2(d) paragrafinca ve 7. Maddesinin 2(a) paragrafinca istenenlerle koordineli olacaktir. Bu görüsler esas alinarak, bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi uygun eylemi gerçeklestirecektir.
2. Ilk degerlendirme, bu Protokoldeki Taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinin ikinci oturumunda yer alacaktir. Daha sonrakiler düzenli araliklarla ve uygun zamanda yapilacaktir.
10. MADDE
Taraflarin hepsi, ortak ancak farklilasmis sorumluluklarini ve spesifik ulusal ve bölgesel kalkinma önceliklerini, amaçlarini ve kosullarini dikkate alarak, Ek-1de olmayan Taraflar için yeni bir taahhüt ortaya koymadan ve sözlesmenin 4. Maddesinin 1. Paragrafindaki mevcut taahhütleri teyit ederek ve sözlesmesnin 4. Maddesinin 3., 5. ve 7. Paragraflarini göz önünde tutarak, sürdürülebilir kalkinmayi gerçeklestirebilmek için bu taahhütlerin yerine getirilmesindeki ilerlemeye devam ederek, sunlari yapacaklardir:
(a) Uygun olan yerde ve mümkün olabildiginde masraf-etkin ulusal ve uygun olan yerde lokal emisyon faktörlerinin iyilestirilmesi için bölgesel programlar ile Taraflar Konferansinca kararlastirilacak olan karsilastirilabilir yöntemleri kullanarak ve Taraflar Konferansinca kabul edilen ulusal bildirim hazirligina ait esaslara göre Montreal Protokolünce denetlenmeyen kaynaklardan gelen insan kökenli emisyonlar ve tüm sera gazlarinin çökme yoluyla uzaklasmasina ait ulusal envanterlerin hazirlanmasi ve periyodik güncellesmesi için her bir Tarafin sosyoekonomik sartlarini yansitan faaliyet verileri ve/veya modellerini kesin ve açik olarak belirtmek;
(b) Iklim degisikligini azaltici önlemleri ve iklim degisikligine yeterince adaptasyon saglayici önlemleri içeren ulusal ve uygun olan yerde bölgesel programlar yapmak, yürütmek, yayimlamak ve düzenli olarak güncellemek;
(i) Bu programlar, inter alia, enerji, ulasim ve sanayi sektörleri ile ilgili olacaktir. Ayrica uzayla ilgili planlamanin iyilestirilmesine ait uyum teknolojileri ve yöntemler iklim degisikligine olan adaptasyonu artiracaktir.
(ii) Ek-1deki Taraflar, 7. Maddeye göre ulusal programlarini dahil ederek bu Protokoldeki faaliyetle ilgili bilgileri beyan edecektir; Diger Taraflar, bir Tarafin iklim degisikligi ve olumsuz etkilerinin ifade edilmesine katkida bulunduguna inandigi önlemleri içeren programlarla ilgili ve sera gazi emisyonlarindaki artisin azaltilmasi ile çökme yoluyla uzaklasmalarin artirilmasi, kapasite olusturma ve adaptasyon önlemlerini içeren bilgileri ulusal bildirimlerine dahil etmeye çalisacaklardir.
(c) Özellikle gelismekte olan ülkelerde çevre konusunda önemli teknolojilerin, know-howlarin, uygulamalarin ve iklim degisikligi ile ilgili süreçlerin gelistirilmesi, uygulanmasi ve dagitimina dair etkin yöntemler ile buna ilaveten kamunun sahip oldugu veya ülkede mevcut çevre konusundaki önemli teknolojilerin etkin transferi için gerekli olan politika ve programlarin belirlenmesi ve çevre konusunda önemli teknolojileri transfer etme, onlara ulasimi artirma ve desteklemek için özel sektöre bir ortam olusturma hususlarinin tesvik edilmesinde isbirligi yapmak ve uygun görülürse, bunlarin transferini veya bunlara ulasilmasini tesvik etmek, saglamak ve finanse etmek için uygulanabilir adimlar atmak
(d) Bilimsel ve teknik arastirmalarda isbirligi yapmak; iklim sistemi, iklim degisikliginin olumsuz etkileri ve farkli tepki stratejilerinin ekonomik ve sosyal sonuçlarina dair belirsizlikleri azaltmak için veri arsivleri ile sistematik gözlem sistemlerinin gelistirilmesini ve sürdürülmesini tesvik etmek ve sözlesmenin 5. Maddesini göz önünde tutarak, uluslar arasi ve hükümetler arasi çabalara, programlara, arastirma ve sistematik gözlem konularindaki olusumlara katilma imkanlarinin ve içsel kapasitelerin gelistirilmesi ve güçlendirilmesini desteklemek;
(e) Uluslar arasi düzeyde, uygun olan yerlerde mevcut gruplari kullanarak, özellikle gelismekte olan ülkeler için ulusal kapasite olusumunun güçlendirilmesi, bilhassa insan ve kurumsal kapasitelerinin ve bu alanda uzman olarak yetisecek personelin degisimi ve görevlendirilmesi konularinda isbirligi yapmak ve destek saglamak; iklim degisikligi ile ilgili bilgilere halkin ulasimini ve ulusal düzeyde bir kamu bilincinin olusumunu saglamak. sözlesmesin 6. Maddesi dikkate alinarak, Sözlesmedeki ilgili gruplar vasitasiyla bu faaliyetlerin yürütülmesi için uygun yöntemler gelistirilecektir.
(f) Taraflar Konferansinin ilgili kararlarina göre, bu madde takip edilerek yürütülen program ve faaliyetlerle ilgili bilgileri ulusal bildirimlerine dahil etmek;
(g) sözlesmenin 4. Maddesinin 8. Paragrafina göre bu maddedeki taahhütlerin yerine getirilmesi hususunda gereken özeni göstermek.
11. MADDE
1. 10. Maddenin yürütülmesinde, Taraflar sözlesmesin 4. Maddesinin 4.,5.,7.,8. ve 9. Paragraflarindaki kosullari dikkate alacaklardir.
2. sözlesmenin 4. Maddesinin 3. Paragrafindaki ve 11. Maddesindeki sartlara göre ve sözlesmenin mali mekanizmasini isletiminin havale edildigi kurulus veya kuruluslar araciligiyla sözlesmenin 4. Maddesinin 1. Paragrafinin yürütülmesi çerçevesinde, gelismis taraf ülkeler ve sözlesmenin Ek-II kismindaki diger gelismis taraf ülkeler asagidaki hususlari yerine getireceklerdir:
(a) 10. Maddenin (a) alt paragrafinda yer alan sözlesmenin 4. Maddesinin 1(a) paragrafindaki mevcut taahhütlerin yürütülmesinde yol kat edilirken, gelismekte olan taraf ülkelerce yapilan ve önceden kararlastirilmis tüm masraflarin karsilanmasi için yeni ve ilave mali kaynaklar saglamak;
(b) Ayrica, 10. Maddede yer alan ve bu maddeye göre sözlesmenin 11. Maddesinde atifta bulunulan uluslar arasi kurulus veya kuruluslarla gelismekte olan bir taraf ülke arasinda kararlastirilan, sözlesmenin 4. Maddesinin 1. Paragrafindaki mevcut taahhütlerin yürütülmesinde asama kaydetme hususunda belirlenen tüm ilave masraflarin karsilanmasi için gelismekte olan taraf ülkelerce ihtiyaç duyulan mali kaynaklari teknoloji transferi de dahil olmak üzere saglamak.
Bu mevcut taahhütlerin yerine getirilmesinde para akisindaki yeterlilik ve önceden tahmin edebilme ihtiyaci ve gelismis taraf ülkeler arasinda paylasilan sorumlulugun önemi dikkate alinacaktir. Taraflar Konferansinin ilgili kararlarindaki ve bu protokolün kabulünden önce alinanlardaki de dahil olmak üzere sözlesmenin mali mekanizmasinin isletilmesi görevi verilen kurulus veya kuruluslara ait esaslar, bu paragraftaki kosullara gerekli degisiklikler yapilmis olarak uygulanacaktir.
3. Gelismis taraf ülkeler ve sözlesmenin Ek-II kisminda yer alan diger gelismis taraflar ayrica, iki yönlü , bölgesel ve çok yönlü kanallar vasitasiyla 10. Maddenin yürütülmesi için gerekli mali kaynaklari, kendileri bundan faydalanan gelismekte olan ülkelere saglayabilirler.
12. MADDE
1. Temiz Kalkinma Süreci burada tanimlanmaktadir.
2. Temiz Kalkinma Sürecinin amaci Ek-1de yer almayan Taraflarin sürdürülebilir kalkinmayi gerçeklestirme ve sözlesmenin nihai amacina katkida bulunma hususunda desteklemek ile Ek-1deki Taraflari 3. Maddedeki ölçülen emisyon azaltimi ve azaltim taahhütleri ile ilgili uyumlulugu gerçeklestirme hususunda desteklemek olacaktir.
3. Temiz Kalkinma Süreci altinda:
(a) Ek-1de yer almayan ülkeler, sonuçta onaylanmis emisyon indirimleri elde edilen proje faaliyetlerinden yararlanacaktir;
(b) Ek-1deki Taraflar, Bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinca belirlendigi sekliyle, 3. Maddedeki ölçülen emisyon sinirlandirmasi ve azaltim taahhütleri kismi ile uyumluluga katkida bulunmak için bu proje faaliyetlerinden elde edilen onayli emisyon azaltimlarini kullanabilirler.
4. Temiz Kalkinma Süreci bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinin yetkisi ve rehberligine tabi olacak ve Temiz Kalkinma Süreci yönetim kurulun tarafindan idare edilecektir.
5. Her bir proje faaliyetinden elde edilen emisyon azaltimlari, Bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinca tasarlanacak islevsel kuruluslar tarafindan asagidaki hususlar esas alinarak onaylanacaktir:
(a) Müdahil Taraflardan her birince tasvip edilen gönüllü katilim;
(b) Iklim degisikliginin azalmasi ile ilgili gerçek, ölçülebilir ve uzun vadeli faydalar;
(c) Onayli proje faaliyetlerinin olmadigi durumda gerçeklestirilene ilaveten emisyonlardaki azalmalar,
6. Temiz Kalkinma Süreci gerektiginde, onayli proje faaliyetleri ile ilgili para teminin düzenlenmesine yardim edecektir.
7. Bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi, proje faaliyetlerinin bagimsiz olarak dinlenmesi ve teyit edilmesi yoluyla seffaflik, etkinlik ve sorumlulugu saglamak amacina yönelik usul ve süreçleri ilk oturumunda titizlikle olusturacaktir.
8. Bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi, uyum masraflarini karsilamak için iklim degisikliginin olumsuz etkilerine özellikle hassas olan gelismekte olan ülkeleri desteklemek gibi idari masraflarin karsilanmasinda kullanilan, onayli proje faaliyetlerinden elde edilen gelirlerin bir kismini temin edecektir.
9. Yukarida 3. Paragrafta sözü geçen faaliyetler ve onayli emisyon azaltimlarinin elde edilmesi dahil olmak üzere, Temiz Kalkinma Sürecine katilim özel ve/veya kamu kuruluslarini kapsayabilir ve Temiz Kalkinma Süreci Yönetim Kurulunca saglanan rehberligin tamamina tabi olacaktir.
10. 2000 yilindan ilk taahhüt döneminin baslamasina kadar olan dönem boyunca elde edilen onaylanmis emisyon azaltimlari, ilk taahhüt dönemindeki uyumlulugu basarma hususunda destek saglamak amaciyla kullanilabilir.
13. MADDE
1. sözlesmenin en yüksek mercii olan Taraflar Konferansi, Bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayacaktir.
2. Bu protokole taraf olmayan ancak Sözlesmeye katilan taraflar, Bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinin herhangi bir toplantisinin islemlerinde gözlemci sifatiyla yer alabilirler. Taraflar Konferansi bu protokoldeki taraflarin toplanmasini sagladiginda, Bu Protokoldeki kararlar yalnizca bu protokole taraf olanlar tarafindan alinacaktir.
3. Taraflar Konferansi bu protokoldeki taraflarin toplanmasini sagladiginda, sözlesmedeki bir tarafi temsil eden ancak o anda bu protokole taraf olmayan Taraflar Konferansi Bürosunun bir üyesi bu protokolde taraflar arasindan olan ve onlarin seçecegi yardimci bir üye ile yer degistirecektir.
4. Bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi bu protokolün yürütülmesini düzenli olarak gözden geçirecek ve etkin yürütmeyi tesvik etmek için gerekli kararlari kendi emri ile alacaktir. Bu protokolde kararlastirilan islevler ve asagidaki hususlar gerçeklestirilecektir:
(a) Bu protokolün kosullarina göre mevcut bilgilerin tamami esas alinarak, Taraflarca bu protokolün yürütülmesi, sözlesmenin gerçeklestirilmekte olan amacina dogru kaydedilen ilerleme derecesi ile kümülatif etkileri gibi özellikle çevresel, ekonomik ve sosyal etkileri ve bu protokole göre alinan önlemlerin genel etkilerini degerlendirmek;
(b) sözlesmenin amaci, yürütülmesinde elde edilen tecrübe ile bilimsel ve teknolojik bilginin gelisimi isiginda, sözlesmenin 4. Maddesinin 2(d) paragrafi ve 7. Maddesinin 2. Paragrafinda istenen görüslerle ilgili uygun degerlendirmeler yaparak bu protokoldeki Taraflarin yükümlülüklerini periyodik olarak incelemek ve bu hususta protokolün yürütülmesine dair düzenli raporlari görüsmek ve bir karara varmak;
(c) Taraflarin farklilik gösteren kosullari, sorumluluklari ve kabiliyetleri ile bu protokoldeki taahhütlerinin her birini dikkate alarak, iklim degisikligi ve etkileri ile ilgili Taraflarin kabul ettigi önlemlere dair bilgi alisverisini tesvik etmek ve saglamak;
(d) Iki veya daha fazla Tarafin talebi üzerine, Taraflarin farklilik gösteren kosullari, sorumluluklari ve kabiliyetleri ile bu protokoldeki taahhütlerinin her birini dikkate alarak, iklim degisikligi ve etkileri ile ilgili Taraflarin kabul ettigi önlemlerin koordinasyonunu saglamak;
(e) Taraflar Konferansinin ilgili kararlarini göz önünde tutarak ve bu protokolün sartlari ve sözlesmenin amacina uygun olarak, Bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinca bu protokolün etkin yürütülmesine dair mutabik kalinacak karsilastirmali yöntemlerin gelistirilmesini ve periyodik tasfiyesini tesvik etmek ve bu hususta rehberlik yapmak;
(f) Bu protokolün yürütülmesi için gerekli herhangi bir hususta tavsiyelerde bulunmak;
(g) 11. Maddenin 2. Paragrafina göre ilave mali kaynaklari harekete geçirmeye çalismak;
(h) Bu protokolün yürütülmesi için gerekli oldugu kabul edilen yardimci gruplari teskil etmek;
(i) Uygun görüldügünde, yetkili uluslar arasi örgütler, hükümetler arasi ve sivil toplum gruplarinin hizmetleri ve isbirligini, ayrica bunlarin sagladigi bilgileri kullanmak ve arastirmak;
(j) Bu protokolün yürütülmesinde ihtiyaç duyulabilen diger islevleri denemek ve Taraflar Konferansi karari sonucunda ortaya çikan bir hususu degerlendirmek.
5. Sözlesme geregince uygulanan mali islemler ve Taraflar Konferansinin prosedür kurallari bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinin oybirligi ile baska bir karar vermesi durumu hariç bu protokolde, gerekli degisiklikler yapilmis olarak uygulanacaktir.
6. Bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinin ilk oturumu, bu protokolün yürürlüge girme tarihinden sonra planlanan Taraflar Konferansinin ilk oturumu ile birlikte Sekreterya tarafindan toplanacaktir. Bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinin daha sonraki olagan oturumlari her yil ve bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinca baska türlü karar alinmadikça Taraflar Konferansinin olagan oturumlari ile birlikte yapilacaktir.
7. Bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinin olaganüstü oturumlari, Taraflarin en aza üçte birinin desteklemesi ve Sekreterya tarafindan bu talebin Taraflara 6 ay içinde bildirilmesi sartiyla, bir Tarafin yazili talebi veya Bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinca gerekli sayilan diger zamanlarda toplanacaktir.
8. Sözlesmeye taraf olmayan üye ülke veya gözlemciler gibi, Birlesmis Milletler, uzman ajanslari ve Uluslar arasi Atom Enerjisi Ajansi, bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi oturumlarinda gözlemci sifatiyla temsil edilebilirler. Bu protokolün içerdigi hususlarda uzmanlasmis olan ve bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi oturumunda gözlemci olarak temsil edilme talebini Sekreteryaya bildiren ulusal, uluslar arasi, kamu veya sivil toplum gruplari veya ajanslarindan biri, mevcut taraflardan an az üçte birinin itirazi olmadigi sürece oturuma kabul edilebilirler. Gözlemcilerin kabulü ve katilimi yukaridaki 5. Paragrafta atifta bulunuldugu sekliyle prosedür kurallarina tabi olacaktir.
14. MADDE
1. Sözlesmenin 8. Maddesince olusturulan Sekreterya, bu protokolün Sekreteryasi olarak hizmet verecektir.
2. Sekreteryanin islevlerine dair sözlesmenin 8. Maddesinin 2. Paragrafi ve Sekreteryayi islevsel kilmak için yapilan düzenlemelere dair sözlesmenin 8. Maddesinin 3. Paragrafi, gerekli degisiklikler yapilmis olarak bu protokole uygulanacaktir.
15. MADDE
1. Sözlesmenin 9. ve 10. Maddeleri geregi kurulan Bilimsel ve Teknik Tavsiye Yardimci Grubu ve Yürütme Yardimci Grubu, sirasiyla bu protokolün Bilimsel ve Teknik Tavsiye Yardimci Grubu ve Yürütme Yardimci Grubu olarak hizmet verecektir. Sözlesmede bu iki grubun islevselligine dair sartlar gerekli degisiklikler yapilmis olarak bu protokole uygulanacaktir. Bu protokoldeki Bilimsel ve Teknik Tavsiye Yardimci Grubu ile Yürütme Yardimci Grubu toplantilarinin oturumlari, sirasiyla sözlesmenin Bilimsel ve Teknik Tavsiye Yardimci Grubu ile Yürütme Yardimci Grubu toplantilari ile birlikte yapilacaktir.
2. Bu protokole taraf olmayan ancak Sözlesmeye katilan Taraflar, yardimci gruplarin herhangi bir oturum islemlerine gözlemci olarak katilabilirler. Yardimci gruplar, bu protokoldeki yardimci gruplar olarak hizmet verdiginde bu protokoldeki kararlar yalnizca bu protokole katilan Taraflarca alinacaktir.
3. Sözlesmenin 9. ve 10. Maddeleri geregince kurulan yardimci gruplar bu protokolle ilgili konularda islevlerini yerine getirdiklerinde, Sözlesmedeki bir tarafi temsil eden ancak o anda bu protokole taraf olmamis, yardimci gruplar bürosundan herhangi bir üye bu protokoldeki Taraflar arasindan ve bunlarin seçecegi ilave bir üye ile yer degistirecektir.
16. MADDE
Bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi, Taraflar Konferansinin almis oldugu ilgili kararlar isiginda sözlesmenin 13. Maddesinde atifta bulunulan çok yönlü istisari süreci, mümkün oldugunda hemen uygun sekilde degistirecek ve bu protokole yapilan basvuruyu degerlendirecektir. Bu protokole uygulanabilen çok yönlü herhangi bir istisari süreç, 18. Maddeye göre olusturulan prosedür ve mekanizmalari önyargisiz olarak isletecektir.
17. MADDE
Taraflar Konferansi özellikle emisyon ticareti ile ilgili dogrulama, bildirme ve yükümlülüge dair ilgili esaslari, usulleri, kurallari ve tüzükleri tanimlayacaktir. Ek-Bdeki Taraflar 3. Maddedeki taahhütlerini yerine getirmek amaciyla emisyon ticaretine katilabilirler. Böyle bir ticaret, o maddedeki ölçülen emisyon sinirlandirmasi ve azaltim taahhütlerini karsilamak için olan ülke içi faaliyetleri tamamlayici olacaktir.
18. MADDE
Bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansi; sebep, tip, derece ve uygunsuzluk sikligini dikkate alarak sonuçlari gösteren listelerin gelistirilmesi vasitasiyla, bu protokolün sartlariyla uyumsuzluk gösteren olgulari saptamak ve ifade etmek için uygun ve etkin prosedür ve mekanizmalari ilk oturumunda onaylayacaktir. Bu maddedeki baglayici sonuçlarin gerektirdigi prosedür ve mekanizmalar bu protokolde yapilan bir degisiklikle kabul edilecektir.
19. MADDE
Tartismalarin halledilmesine iliskin sözlesmenin 14. Maddesindeki sartlar, bu protokole gerekli degisiklikler yapilmis olarak uygulanacaktir.
20. MADDE
1. Taraflardan biri bu protokolle ilgili bir düzeltme önerisinde bulunabilir.
2. Bu protokole dair düzeltmeler bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinin olagan oturumunda kabul edilecektir. Bu protokole dair önerilen düzeltme metni, kabulü için önerilen toplanti tarihinden en az 6 ay önce Sekreterya tarafindan Taraflara bildirilecektir. Sekreterya ayrica Sözlesmeye imza koyanlara, Taraf olanlara ve bilgi için Depositary(vedia alan) e önerilen düzeltme metnini gönderecektir.
3. Taraflar oybirligi ile bu protokole dair önerilen düzeltme hususunda bir anlasmaya varmak için her türlü çabayi harcayacaklardir. Oybirligine iliskin tüm çabalar bosa çikarsa ve bir anlasmaya varilamazsa, son çare olarak düzeltme toplantida bulunan ve oy kullanan Taraflarin dörtte üçünün çogunluk oyu ile kabul edilecektir. Kabul edilen düzeltmeler Sekreterya tarafindan Taraflarin tamaminin kabul etmesi için Depositarye dagitilmak üzere iletilecektir.
4. Düzeltmeye dair kabul belgeleri Depositarye tevdi edilecektir. Yukaridaki 3. Paragrafa göre kabul edilen bir degisiklik, bu protokoldeki Taraflarin en az dörtte üçü tarafindan kabul edildigine dair belgelerin Depositary tarafindan alinma tarihinden itibaren doksaninci günde kabul eden Taraflar için yürürlüge girecektir.
5. Diger bir taraf için bu degisiklik, söz konusu düzeltmenin kabul belgesinin o tarafça Depositarye tevdi tarihinden itibaren doksaninci günde yürürlüge girecektir.
21. MADDE
1. Bu protokolün ekleri onun tamamlayici bir kismi olup, baska türlü açik bir sekilde sart kosulmadikça bu Protokole yapilan bir atif ayni zamanda onun herhangi bir ekine de atif yapildigi anlamina gelecektir. Bu protokolün yürürlüge girmesinden sonra kabul edilen bir Ek; bilimsel, teknik, prosedüre ait veya idari özellik tasiyan ve açiklayici mahiyette olan listeler, formlar veya diger bir materyalle sinirli olacaktir.
2. Taraflardan biri bu protokolün eklerine iliskin önerilerde bulunabilir ve bu protokolün ekleri için degisiklikler önerebilir.
3. Bu protokolün ekleri ve bu protokolün eklerine dair degisiklikler bu Protokoldeki taraflarin toplanmasini saglayan Taraflar Konferansinin olagan oturumunda kabul edilecektir. Önerilen ek veya eke yapilacak degisiklik metni, kabul için önerilen toplanti tarihinden en az 6 ay önce Sekreterya tarafindan Taraflara bildirilecektir. Sekreterya ayrica, önerilen ek veya eke yapilacak degisiklik metnini Sözlesmeye katilan Taraflara ve imza koyanlara, bilgi için de Depositarye bildirecektir.
4. Taraflar, önerilen yeni bir ek veya eke yapilacak degisiklik hususunda oybirligi ile bir anlasmaya varmak için her türlü çabayi sarf edecektir. Sayet tüm gayretler bosa çikarsa ve anlasmaya varilamazsa ek veya eke yapilacak degisiklik son çare olarak toplantida bulunan ve oy kullanan Taraflarin dörtte üçünün çogunluk oyu ile kabul edilecektir. Kabul edilen ek veya eke yapilan düzeltme, Sekreterya tarafindan Depositarye tüm taraflarin akseptanslari için dagitilmak üzere iletilecektir.
5. Yukaridaki 3. ve 4. Paragraflara göre kabul edilmis olan Ek-A veya Ek-Bnin disindaki diger ek veya eke ait düzeltme, ek veya eke ait düzeltmenin kabul edilmediginin zamaninda yazili olarak Depositarye bildiren Taraflar disinda, ek veya eke ait düzeltmeyi kabul eden Taraflara Depositary tarafindan iletilme tarihinden alti ay sonra bu protokole katilan Taraflarin hepsi için yürürlüge girecektir. Ek veya eke ait düzeltme, kabul etmedigine dair bildirimini geri çeken Taraflar için, bu bildirimin Depositary tarafindan alinis tarihinden sonraki doksaninci günde yürürlüge girecektir.
6. Ek veya eke ait düzeltmenin kabulü bu protokole dair bir degisiklik içerirse, bu ek veya eke ait düzeltme bu protokole iliskin degisikligin yürürlüge girdigi zamana kadar geçerli olmayacaktir.
7. Bu protokoldeki Ek-A ve Ek-Bye iliskin degisiklik, Ek-Bye ait bir degisiklik yalnizca ilgili Tarafin yazili muvafakati ile kabul edilmis olmasi sartiyla, içerigi 20. Maddede belirlenen prosedüre göre kabul edilecek ve yürürlüge girecektir.
22. MADDE
1. Taraflardan her birinin asagidaki 2. Maddede özellikleri belirtilenler disinda bir oy hakki vardir.
2. Yetkili olduklari hususlarda, bölgesel ekonomik entegrasyon örgütleri bu protokole taraf olan kendi üyelerinin sayisina esit miktarda oy kullanma hakkina sahip olacaklardir. Böyle bir örgüt, kendisine üye ülkelerden biri kendi hakkini kullanmak isterse o ülke adina oy kullanma hakki olmayacaktir ve tersi durum da söz konusudur.
23. MADDE
Birlesmis Milletler Genel Sekreterligi bu protokolün Depositary(Vedia alan)si olacaktir.
24. MADDE
1. Bu protokol imzaya açilacaktir ve Sözlesmeye taraf olan ülkeler ve bölgesel ekonomik entegrasyon örgütlerince onaylama, kabul veya tasvibe tabi olacaktir. New Yorktaki Birlesmis Milletler Genel Merkezinde 16 Mart 1998den 15 Mart 1999a kadar imzaya açik kalacaktir. Bu protokol imzaya kapandigi günden itibaren bir ülkenin bu protokole katilimina açiktir. Onaylama, kabul, tasvip veya katilim belgeleri Depositarye tevdi edilecektir.
2. Üye ülkelerinden biri Taraf olmadan, bu protokolde taraf haline gelen bir bölgesel ekonomik entegrasyon örgütü bu protokoldeki tüm yükümlülüklere bagli olacaktir. Bu örgütlerin bir veya daha fazla üye ülkesinin bu protokole taraf olmasi durumunda, örgüt ve üye ülkesi bu protokoldeki yükümlülüklerin yerine getirilmesi hususunda kendi sorumluluklarina göre karar verecektir. Böyle durumlarda, örgüt veya üye ülkelere bu protokoldeki haklarini ayni zamanda kullanma hakki verilmeyecektir.
3. Onaylama, kabul, tasvip veya katilim belgelerinde, bölgesel ekonomik entegrasyon örgütü bu protokolce yürütülen hususlara göre kendi yeterlilik derecesini deklare edecektir. Bu örgütler ayrica, yeterlilik derecelerinde sonradan meydana gelen bir degisikligi Depositarye daha sonra Taraflari bilgilendirmek üzere bildirecektir.
25. MADDE
1. Bu protokol Ek-1deki Taraflarin 1990 yili total karbondioksit emisyonlarinin en az % 55 nin total olarak açiklamasini yapan Ek-1deki Taraflar dahil edilerek, Sözlesmesindeki 55 Taraftan daha az olmamak üzere onaylama, kabul, tasvip veya katilim belgelerini Depositarye tevdi ettikleri tarihten sonraki doksaninci günde yürürlüge girecektir.
2. Bu maddenin amaçlari dogrultusunda, Ek-1deki Taraflarin 1990 yili total karbondioksit emisyonlari sözlesmesin 12. Maddesine göre yapilan ilk ulusal bildirimlerinde Ek-1deki Taraflarca bu protokolün kabul tarihinde veya daha önce bildirilen miktar anlamina gelmektedir.
3. Bu protokolü onaylayan, kabul eden veya tasvip eden veya yürürlüge girdikten sonra 1. Paragrafta sinirlari belirlenen sartlara göre, bu protokole uyan her bir ülke veya bölgesel ekonomik entegrasyon örgütü için, bu protokol onaylama, kabul, tasvip veya katilim belgesinin tevdi tarihini müteakip doksaninci günde yürürlüge girecektir.
4. Bu maddenin amaci açisindan, bölgesel ekonomik entegrasyon örgütü tarafindan tevdi edilen bir belge, örgüte üye ülkelerce tevdi edilenlere ek olarak sayilmayacaktir.
26. MADDE
Bu protokole hiçbir çekince konulamaz.
27. MADDE
1. Bu protokol bir taraf için yürürlüge girdigi tarihten itibaren üç yil sonra herhangi bir zamanda, ilgili taraf Depositarye yazili bir bildirim sunarak bu protokolden çekilebilir.
2. Böyle bir geri çekilme, çekilme bildiriminin Depositary tarafindan alinma tarihinden bir yil geçtikten sonra veya çekilme bildiriminde belirtilebilecegi sekilde daha sonraki bir tarihte etkin olacaktir.
3. Sözlesmeden çekilen bir taraf bu protokolden de çekilmis olarak kabul edilecektir.
28. MADDE
Arapça, Çince, Ingilizce, Fransizca, Rusça ve Ispanyolca metinleri ayni derecede güvenilir olan bu protokolün asli Birlesmis Milletler Genel Sekreterliginde kalacaktir.
Bu protokol, belirtilen tarihlerde bu protokolde eklice imzalari olan, tatbike tam yetkili, imza sahiplerinin huzurunda,
Bin dokuz yüz doksan yedi yilinin Aralik ayinin on birinci günü Kyotoda yapildi.
EK-A
Sera Gazlari
Karbondioksit (CO2)
Metan(CH4)
Nitröz Oksit(N2O)
Hidrofluorokarbonlar (HFCs)
Perfluorokarbonlar (PFCs)
Sülfür heksaflorür (SF6)
Sektörler/Kaynak Kategorileri
Enerji
Yakit Yanmasi
Enerji endüstrileri
Imalat endüstrileri ve insaat
Ulasim
Diger sektörler
Digerleri
Yakitlardan kaynaklanan kaçak emisyon
Kati yakitlar
Petrol ve dogal gaz
Digerleri
Endüstriyel islemler
Mineral ürünler
Kimyasal ürünler
Metal üretimi
Diger üretimler
Halokarbonlar ve sülfür heksaflorürlerin üretimi
Halokarbonlar ve sülfür heksaflorürlerin tüketimi
Digerleri
Çözücü ve diger ürün kullanimi
Tarim
Bagirsak fermantasyonu
Çiftlik gübresi yönetimi
Çeltik yetistiriciligi
Tarimsal topraklar
Savanalarin düzenli bir sekilde yakilmasi
Tarimsal kalintilarin tarlada yakilmasi
Digerleri
Atik
Araziye kati atik bosaltimi
Atik su muamelesi
Atik yakma
Digerleri
EK-B
Taraf Ölçülen emisyon sinirlamalari
veya azaltim taahhütü
(Baz yil veya dönemin yüzdesi olarak)
Avustralya .............................................................................................. 108
Avusturya.................................................................................................. 92
Belçika...................................................................................................... 92
Bulgaristan*............................................................................................... 92
Kanada..................................................................................................... 94
Hirvatistan* .............................................................................................. 95
Çek Cumhuriyeti........................................................................................ 92
Danimarka................................................................................................. 92
Estonya*................................................................................................... 92
Avrupa Toplulugu...................................................................................... 92
Finlandiya.................................................................................................. 92
Fransa....................................................................................................... 92
Almanya.................................................................................................... 92
Yunanistan................................................................................................. 92
Macaristan*............................................................................................... 94
Izlanda..................................................................................................... 110
Irlanda....................................................................................................... 92
Italya......................................................................................................... 92
Japonya..................................................................................................... 94
Latvia*...................................................................................................... 92
Liechtenstein.............................................................................................. 92
Litvanya*................................................................................................... 92
Lüksemburg............................................................................................... 92
Monako.................................................................................................... 92
Hollanda.................................................................................................... 92
Yeni Zelanda........................................................................................... 100
Norveç.................................................................................................... 101
Polonya*................................................................................................... 94
Portekiz..................................................................................................... 92
Romanya*................................................................................................. 92
Rusya Federasyonu.................................................................................. 100
Slovakya*................................................................................................. 92
Slovenya*.................................................................................................. 92
Ispanya...................................................................................................... 92
Isveç......................................................................................................... 92
Isviçre....................................................................................................... 92
Ukrayna*................................................................................................ 100
B. Britanya Bir. Kralligi ve Kuzey Irlanda................................................... 92
Amerika Birlesik Devletleri......................................................................... 93
*Piyasa ekonomisine geçis sürecinde olan ülkeler.